ถือเป็นข่าวดีสำหรับวงการชีววิทยาของไทย เมื่อทีมนักวิจัยไทยได้ประกาศการค้นพบแมลงชีปะขาวชนิดใหม่ถึง 2 ชนิดได้แก่ "แมลงชีปะขาวสิรินธร" และ "แมลงชีปะขาวเทพรัตน์" 

"ชีปะขาวสิรินธร"
ทีมวิจัยที่ประกอบด้วย นิติกาญจน์ บูชาวงศ์ภิวัฒน์ นักศึกษาระดับปริญญาโท ดร.ชลกรานต์ อวยจินดา จากภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, รศ.ดร.บุญเสฐียร บุญสูง จากภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และสถาบันวิจัย Naturéum Dr. Michel Sartori จาก Naturéum, Department of Zoology, Lausanne, SWITZERLAND ได้ประกาศการค้นพบแมลงชีปะขาวชนิดใหม่ของโลกในประเทศไทย โดยได้รับพระราชทานนามว่า "ชีปะขาวสิรินธร" ชื่อวิทยาศาสตร์ Teloganopsis sirindhornae เพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงมีคุณูปการด้านการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพและสิ่งแวดล้อม เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 70 พรรษา ในปี 2025
 
โดยการยืนยันสปีชีส์ใหม่นี้ใช้การวิเคราะห์แบบบูรณาการทั้งสัณฐานวิทยาและอณูชีววิทยา (DNA) ลักษณะเด่นที่ทำให้ "ชีปะขาวสิรินธร" แตกต่างจากชนิดอื่นคือ ลวดลายสีบนปล้องท้อง ซึ่งมีลักษณะคงที่เหมือนกันในทุกระยะการเจริญเติบโต ตั้งแต่ตัวอ่อนจนถึงตัวเต็มวัย โดยมีจุดสีน้ำตาลคู่ที่ชัดเจนบนปล้องท้องที่ 4 (abdominal tergum IV) และมีรอยแต้มสีน้ำตาลบนปล้องที่ 7 ในระยะตัวอ่อน (Larva): มีแถบสีอ่อนพาดตามแนวยาวกลางลำตัวต่อเนื่องตั้งแต่หัวไปจนถึงปล้องท้องที่ 6 นอกจากนี้ ยังมีตุ่มเล็ก ๆ หนึ่งคู่ที่ส่วนอกปล้องแรก (pronotum)  และในระยะตัวเต็มวัย (Imago) ตัวผู้มีตาส่วนบนเป็นสีส้มชัดเจน
 

ตัวอ่อนของชีปะขาวสิรินธรอาศัยอยู่ในลำธารที่น้ำไหลค่อนข้างเร็ว โดยมักพบเกาะอาศัยอยู่ใต้ก้อนกรวดและก้อนหินในบริเวณที่มีกระแสน้ำไหลในพื้นที่ภาคตะวันตก พบที่ระดับความสูง 118 ถึง 258 เมตรจากระดับน้ำทะเล ในลำธารที่มีความลึกประมาณ 20-30 ซม. ในขณะที่ตัวอ่อนที่พบในพื้นที่ภาคเหนือ พบลักษณะที่อยู่อาศัยต่างออกไป คือเป็นแม่น้ำที่กว้างกว่า และพบที่ความลึกประมาณ 50 - 60 ซม. บริเวณพื้นท้องน้ำที่เป็นกรวด
 
มีการค้นพบตัวอย่างตัวอ่อนของชีปะขาวสิรินธรในพื้นที่ภาคตะวันตกและภาคเหนือของประเทศไทย โดยมีการพบตัวอย่างได้ในหลายจังหวัด ได้แก่ จังหวัดราชบุรี (อ.สวนผึ้ง บริเวณแม่น้ำภาชี) จังหวัดเพชรบุรี (อ.แก่งกระจาน บริเวณแม่น้ำคะเมย) จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ (อ.หัวหิน บริเวณแม่น้ำสะตือ) จังหวัดเชียงใหม่ (อ.เชียงดาว บริเวณแม่น้ำแจ่ม)
 

"ชีปะขาวเทพรัตน์"
ทีมนักวิจัยที่ประกอบด้วย เสฏฐวุติ ขวัญบุญ นิสิตปริญญาเอก รศ.ดร.บุญเสฐียร บุญสูง จากภาควิชาสัตววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, ดร.ชลกรานต์ อวยจินดา อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, ดร.ชนาพร สุทธินันท์ อาจารย์ประจำสำนักวิชาสัตวแพทยศาสตร์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ก็ได้ประกาศการค้นพบแมลงชีปะขาวขุดรู (Burrowing Mayfly) ชนิดใหม่ของโลก ในจังหวัดกาญจนบุรี 
 
แมลงชนิดใหม่นี้ได้รับนามอันเป็นมงคลว่า "ชีปะขาวเทพรัตน์" ชื่อวิทยาศาสตร์ Ephoron debaratana เพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ผู้ทรงมีความสนพระทัยอย่างลึกซึ้งในด้านประวัติศาสตร์ธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพของไทย โดยชื่อ "debaratana" มาจากพระนาม "เทพรัตนราชสุดา" ซึ่งเป็นหนึ่งในสร้อยพระนามของพระองค์ 
การค้นพบ "ชีปะขาวเทพรัตน์" นี้ ถูกบรรยายลักษณะจากระยะตัวอ่อน ซึ่งมีลักษณะเด่นที่แตกต่างจากชีปะขาวสกุลเดียวกันชนิดอื่นอย่างชัดเจน ลำตัวมีสีน้ำตาลแดง, เหงือกบริเวณท้องมีแขนงท่อลมด้านข้าง "มีสี" (pigmented), มีตุ่มจำนวนมาก (17-21 ตุ่ม) บน "งา" (mandibular tusk), ส่วนยื่นด้านหน้าหัว (frontal process) มีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยม  

ชีปะขาวเทพรัตน์ถูกค้นพบในพื้นที่ จังหวัดกาญจนบุรี โดยอาศัยอยู่ในลำธารต้นน้ำตื้นๆ ที่มีพื้นท้องน้ำเป็นทรายปนกรวดและหินก้อนเล็ก ซึ่งนับเป็นลักษณะถิ่นอาศัยที่แตกต่างจากชีปะขาวสกุล Ephoron ชนิดอื่นในเอเชียที่มักพบในแม่น้ำหรือทะเลสาบ 
การยืนยันว่าเป็นสปีชีส์ใหม่นี้ ไม่เพียงแต่ใช้หลักฐานทางสัณฐานวิทยาที่ชัดเจนเท่านั้น แต่ยังได้รับการสนับสนุนอย่างแข็งแกร่งจากข้อมูลทางอณูชีววิทยา โดยใช้ยีน "COI" (cytochrome c oxidase subunit I) ซึ่งยืนยันว่า "ชีปะขาวเทพรัตน์" เป็นสายวิวัฒนาการใหม่ที่แยกออกจากชนิดอื่นในไทยอย่างชัดเจน

การค้นพบ "แมลงชีปะขาวสิรินธร" และ "แมลงชีปะขาวเทพรัตน์" ครั้งนี้ ไม่เพียงตอกย้ำถึงความอุดมสมบูรณ์และความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทย แต่ยังแสดงถึงศักยภาพของนักวิจัยไทยในการศึกษาสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ซับซ้อน โดยงานวิจัยฉบับสมบูรณ์นี้ได้รับการตีพิมพ์ในวารสาร Tropical Natural History ฉบับเสริมที่ 8 ประจำปี 2025

นอกจากนั้นแล้วในการเดียวกันยังมีแมลงและแมงมุมที่ถูกการค้นพบและได้รับพระราชทานนามจาก สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสเทิดพระเกียรติ 70 พรรษา อีกหลายชนิดได้แก่
แมลงช้างกรามโตเทพรัตน์ Protohermes sirindhornae Piraonapicha et al. 
สกุลผีเสื้อกลางคืนเทพรัตน์ Debaratania bellula Pinkaew gen. et 
มดเขาสูงสิรินธร Temnothorax sirindhornae Phosrithong et al. 
มดคูหารัตน์ Camponotus sirindhornae Jaitrong et al.
ผึ้งยางไม้เจ้าฟ้าหญิงสิรินธร Megachile (Callomegachile) sirindhornae Chatthanabun & Warrit
แมงมุมรังซ้อนสิรินธร Damarchus sirindhornae Kunsete & Warrit
Batothecoides sirindhornae Ranjith et al. 
Ceratocombus sirindhornae Kim et al.
Tetraponera sirindhornae Yodprasit, Tasen & Jaitrong.
เป็นต้น
 

ที่มาของแหล่งข้อมูล (Reference)
Buchawongpiwat, N., Sartori, M., Boonsoong, B. and Auychinda, C. 2025. Teloganopsis sirindhornae sp. nov. (Ephemeroptera: Ephemerellidae), A New Species of Thai Mayfly Revealed by the Integrative Taxonomy. Tropical Natural History. 25, 8 (Oct. 2025), 238–257. DOI:https://doi.org/10.58837/tnh.25.8.266990.

Kwanboon, S., Auychinda, C. , Suttinun, C. and Boonsoong, B. 2025. Ephoron debaratana sp. nov., A New Species of Burrowing Mayfly (Ephemeroptera: Polymitarcyidae) from Thailand. Tropical Natural History. 25, 8 (Oct. 2025), 227–237. DOI:https://doi.org/10.58837/tnh.25.8.266890.