หลักฐานใหม่จากโปแลนด์เผยภาพการซ้อมเดินของปลาปอดในยุคดีโวเนียนตอนต้น สิ่งมีชีวิตที่อาจเป็นผู้บุกเบิกการขึ้นบกของสัตว์มีกระดูกสันหลัง ก่อนที่สัตว์สี่เท้าจะวิวัฒนาการตามมาอีกนานหลายล้านปี

เมื่อวันที่ 6 สิงหาคม 2025 นักวิทยาศาสตร์เผยการค้นพบที่อาจเขย่าความเข้าใจเรื่องวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตบนโลกอีกครั้ง จากหลักฐานใหม่ที่ชี้ว่าปลาปอดเริ่มทดลองขึ้นบกก่อนสัตว์สี่เท้าประมาณ 10 ล้านปี หลังทีมวิจัยจากโปแลนด์ตีพิมพ์บทความในวารสาร Scientific Reports ว่าพบร่องรอยการเคลื่อนที่ของปลาปอดโบราณ อายุราว 400 ล้านปี ในเทือกเขาโฮลีครอส ซึ่งอยู่ในยุคดีโวเนียนตอนต้น ยุคที่โลกยังถูกปกคลุมด้วยทะเลและป่าดึกดำบรรพ์ ร่องรอยฟอสซิลนี้มีชื่อว่า Reptanichnus acutori และมันไม่ได้เป็นเพียงรอยครีบบนโคลนธรรมดา แต่เป็นชุดรอยต่อเนื่องที่บันทึกพฤติกรรมการเคลื่อนไหวไว้อย่างละเอียด ทั้งรอยลากของลำตัว รอยขูดจากครีบ และรอยจะงอยปากที่จิกลงในดิน

ทีมนักวิจัยเชื่อว่า ปลาปอดโบราณตัวนี้น่าจะใช้จะงอยปากเป็นเหมือนสมอ เพื่อดึงตัวเองไปข้างหน้า โดยบิดลำตัวและใช้ครีบช่วยทรงตัว พูดง่าย ๆ ก็คือ มันกำลังคลานอยู่บนบก นอกจากนี้ยังมีร่องรอยอีกแบบหนึ่งจากฟอสซิลปลาปอดชื่อ Broomichnium ujazdensis ที่ดูเหมือนรอยพักตัวของปลา คล้ายกับว่ามันหยุดหายใจหรือนอนพักบนโคลนสักครู่ก่อนจะขยับต่อ

การค้นพบเล็ก ๆ ในชั้นหินโบราณแห่งโปแลนด์ครั้งนี้ อาจดูเหมือนเรื่องเล็กในสายตาคนทั่วไป แต่สำหรับนักบรรพชีวินวิทยา มันคือหลักฐานสำคัญที่เขย่าวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตทั้งโลก เพราะมันเผยให้เห็นว่า สัตว์มีกระดูกสันหลังอาจเริ่มก้าวขึ้นบกเร็วกว่าที่เราเคยเชื่อไว้มาก และช่วยให้เราเข้าใจเรื่องราววิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตบนโลกได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้นในหลายแง่มุม ดังนี้
1.    การขึ้นบกของสัตว์มีกระดูกสันหลัง เกิดเร็วกว่าที่คิด ก่อนหน้านี้หลักฐานเก่าแก่ที่สุดของการเดินบนบกมาจากสัตว์สี่เท้า (Tetrapods) แต่ร่องรอยปลาปอดนี้บ่งชี้ว่า สิ่งมีชีวิตบางชนิดเริ่มซ้อมขึ้นบกก่อนหน้านั้นถึง 10 ล้านปี หมายความว่าการเปลี่ยนผ่านจากน้ำสู่บกไม่ได้เกิดขึ้นเพียงครั้งเดียว แต่เป็นการทดลองของสิ่งมีชีวิตหลายสายพันธุ์ในยุคนั้น
2.    “Living Fossil - ฟอสซิลมีชีวิต” ที่ยังเคลื่อนไหวได้เหมือนบรรพบุรุษ ปลาปอดในปัจจุบัน เช่นที่พบในแอฟริกา ออสเตรเลีย และอเมริกาใต้ มักถูกเรียกว่า “ฟอสซิลมีชีวิต” เพราะรูปร่างแทบไม่ต่างจากบรรพบุรุษเมื่อ 400 ล้านปีก่อน การค้นพบนี้จึงเป็นหลักฐานตรงที่ยืนยันว่า พฤติกรรมการคลานบนบกของปลาปอดยุคใหม่ เป็นมรดกทางวิวัฒนาการที่สืบทอดมานานแสนนาน
3.    นักวิจัยยังพบสิ่งน่าทึ่งคือรอยจะงอยปากของปลาปอดส่วนใหญ่บิดไปทางซ้าย เหมือนว่ามันถนัดซ้าย นี่อาจเป็นหลักฐานของพฤติกรรมถนัดข้าง (Handedness) ที่เก่าแก่ที่สุดในกลุ่มสัตว์มีกระดูกสันหลัง และอาจหมายความว่า ธรรมชาติของการถนัดข้างนั้นเกิดขึ้นก่อนที่สัตว์สี่เท้าจะถือกำเนิดเสียอีก
     การค้นพบครั้งนี้ไม่เพียงขยายขอบเขตความเข้าใจเรื่องต้นกำเนิดของสิ่งมีชีวิตบนบก แต่ยังสะท้อนให้เห็นว่า วิวัฒนาการคือเรื่องของความพยายามและการปรับตัว ที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่าในประวัติศาสตร์ของโลก จากรอยครีบเล็กๆ ที่ขยับบนพื้นโคลน สู่เรื่องราวอันยิ่งใหญ่ของชีวิตที่สามารถก้าวพ้นน้ำขึ้นมาหายใจบนผืนดินได้สำเร็จ
 

ตำแหน่งของพื้นที่ศึกษาบริเวณ Ujazd และ Kopiec
A. แผนที่แสดงตำแหน่งพื้นที่สำรวจบนแผนที่ธรณีวิทยาของเทือกเขาโฮลีครอส (Holy Cross Mountains) ตอนกลางของประเทศโปแลนด์
B. หน้าตัดชั้นหินบริเวณ Ujazd แสดงชั้นตะกอนที่พบร่องรอยฟอสซิลอย่างชัดเจน
C. ภาพถ่ายระยะใกล้ของบริเวณชั้นหินที่มีร่องรอยฟอสซิลปรากฏอยู่
D. ภาพเปรียบเทียบแบบจำลองสามมิติของส่วนจะงอยปากปลาปอด กับร่องรอยฟอสซิลที่พบในชั้นหินเมื่อมองจากด้านข้าง

ภาพสแกนสามมิติของพื้นผิวชั้นหินด้านบน ที่พบร่องรอยฟอสซิลชนิด Broomichnium ujazdensis isp. nov. (ตัวอย่างจากภาคสนาม)
A. ตัวอย่างหมายเลข Muz PGI-NRI 1733.II.442 แสดงรอยครีบสามคู่ ซึ่งทำเครื่องหมายวงกลมกำกับไว้
B. ตัวอย่างหมายเลข Muz PGI-NRI 1733.II.443 พบร่องรอย Broomichnium ujazdensis isp. nov. หลายคู่เรียงตัวต่อเนื่องในแนวเส้นตรง
C. ภาพจำลองแสดงลักษณะการเกิดร่องรอย Broomichnium ujazdensis isp. nov. จัดทำโดย Jakub Zalewski

ร่องรอยฟอสซิล Broomichnium ujazdensis isp. nov.
ประกอบด้วยรอยครีบสองคู่บนพื้นผิวชั้นหินด้านบน
A. ตัวอย่างหมายเลข Muz PGI-NRI 1733.II.439 ตัวอย่างจริง (ได้รับการปกป้องไว้ในพื้นที่) พร้อมภาพ (A’) ที่แสดงเส้นรอยครีบโดยการทำเครื่องหมายขอบเขต
B. ภาพสแกนสามมิติของร่องรอยฟอสซิล
C. ภาพจำลองแสดงกระบวนการเกิดร่องรอยของ Reptanichnus acutori igen. et isp. nov. (1) และ Broomichnium ujazdensis isp. nov. (2) วาดโดย Jakub Zalewski

อ้างอิง
Szrek, P., Uchman, A., Grygorczyk, K. et al. Traces of dipnoan fish document the earliest adaptations of vertebrates to move on land. Sci Rep 15, 28808 (2025).